Opiniestuk: In Vlaanderen staan er niet alleen te veel koeien en varkens in de stal, maar ook olifanten

Hooguit zeven maanden geleden kondigde de Vlaamse overheid trots aan dat ze een akkoord hadden om het stikstofprobleem in Vlaanderen aan te pakken. Op dat moment begon er een pijnlijk schouwspel: al snel bleek het akkoord toch niet zo unaniem, ministers maakten openlijk ruzie met elkaar, boeren protesteerden hevig en als voorlopig slotakkoord was er een vernietigend advies door de Raad van State. Vandaag buigen opnieuw regerings- en parlementsleden over de volgende stap in het stikstofdossier, nu met nieuw juridisch advies.  

Dat Vlaanderen al jaren op zijn milieugrenzen botst is een understatement. Men heeft nooit willen toegeven dat er grenzen waren. Ons landbouwmodel is een van de oorzaken van de huidige problemen. Het stikstofprobleem ligt niet alleen aan een te grote veestapel, maar ook aan de stikstof die wordt geïmporteerd in de vorm van kunstmest en soja. Het zijn twee pijlers waarop de Vlaamse landbouw vandaag rust. Onze stallen zitten niet alleen vol koeien, kippen en varkens, maar ook vol olifanten.  

Als Vlaanderen de problemen al heeft willen aanpakken, dan was het vaak met halfslachtige maatregelen. In dat bedje is ook het PAS-akkoord ziek. In plaats van een duidelijke toekomstvisie was het meer van hetzelfde, recepten uit het verleden die boeren geen perspectief bieden maar richting onzekerheid sturen. Inzetten op emissiearme stallen is een goed voorbeeld. Ze verbruiken veel energie en water, jagen de boer gewoon op kosten, maar lossen het fundamentele probleem niet op. Ze focussen eenzijdig op de stikstofproblematiek, en blijken in de praktijk minder efficiënt dan op papier.  

En intussen staan er nog olifanten klaar. De Vlaamse overheid werd ook veroordeeld voor te veel nitraat in onze waterlopen. Daarnaast is er nog de biodiversiteitscrisis en de klimaatontwrichting die roept om een veerkrachtige landbouw. Om nog niet te spreken over de gezondheidseffecten- en kosten van het huidige landbouwsysteem. Allemaal staan ze te wachten tot iemand met de touwtjes in handen hardop durft te zeggen dat nog meer inzetten op schaalvergroting en technologische aanpassingen het probleem niet zal oplossen. Wanneer beseft de Vlaamse overheid eindelijk dat alleen een drastisch andere aanpak ons uit de impasse zal halen? 

Er is nood aan een beleid dat de keten (boeren, toeleveranciers en afzet) nog meer begeleidt naar een bedrijfsvoering die robuust is en toekomstperspectief biedt. Agro-ecologische landbouw, bijvoorbeeld biologische productie, voldoet aan die voorwaarden. Ze werkt samen met de natuur, legt de focus op een gezonde bodem zonder kunstmest en kiest voor grondgebondenheid, waarbij het aantal dieren in balans is met de omgeving.  

Een stevige bijsturing van het PAS-decreet in die richting kan een eerste stap zijn. De Vlaamse overheid kan daarvoor inspiratie opdoen over de grenzen, waar agro-ecologische en biologische landbouwers vaak veel sterker gewaardeerd worden voor hun aanpak. Bovendien moet het PAS verder kijken dan 2030. De blik moet op 2050. Boeren willen kunnen investeren met rechtszekerheid op de lange termijn. 

Flankerende maatregelen moeten landbouwers niet enkel de mogelijkheid geven om te stoppen, maar hen vooral helpen de stap te zetten naar een circulaire, agro-ecologische en zelfs biologisch gecertificeerde landbouw. Daarbij moet de hele keten mee. Dat is trouwens een van de Europese doelstellingen, die verankerd zit in het Vlaamse strategische plan bio.  Een correcte prijsvorming, met een waardering voor de geleverde ecosysteemdiensten, moet niet alleen de landbouwers maar ook de natuur opnieuw ademruimte geven.   

Met enkel juridisch gegoochel om de cijfers te doen kloppen geraken we er niet. Wil Vlaanderen het circus rond stikstof beëindigen, dan moeten de olifanten de stallen uit. Een andere weg is er niet.  

Sara Van Dyck, beleidsmedewerker BioForum
Ingrid Pauwels, coördinator Voedsel Anders
Heleen De Smet, Bond Beter Leefmilieu)
Bart Vanwildemeersch, West-Vlaamse Milieufederatie